Nhơn từ lãnh gia tài, túc dụng, thờ mẹ cha ấm cúng biết bao, ở không nhưng đã tổn lại hao, Nhơn sợ hậu hết giàu đến khó. Vẫn biết vườn rộng có ruộng sâu cũng có, sẵn lầu cao sẵn phố trăm căn, song xét câu tọa thực sơn băng, sau dầu có an năn cũng muộn. Chi bằng lấy thương mãi làm căn làm bổn, xuất đôi ngàn hùn vốn kiếm lời, cuộc bán buôn đương lúc kim thời, mắt dòm thấy nơi nơi đều mở.Trước mình giúp ích cho xứ sở, sau là lo dìu đỡ đồng bang, đừng mơ câu phú quới bất như nhàn, để mối lợi cho ngoại bang chiếm đoạt. Hoa mới nói: “Tôi có nghe chú Be-be lát, bày lập hùn lường gạt Lục Châu, vẫn biết Thương là cái mối đầu, hùn chi vậy phải âu cho nhọc. Tôi bày tỏ chơn răng kẽ tóc, Cậu phải toan lừa lọc kẻo vương; thà mà lo làm ruộng lập vườn, mới khỏi kẻ dối thương hoặc chúng.” “Nàng luận vậy ta không bằng bụng, vì nàng suy chưa đúng lẽ đời, nẻo văn minh trong lúc kim thời, nàng nỡ lấy làm chơi sao phải. Học càng bữa càng khôn hết dại, muôn việc làm canh cải rẽ ròi, cuộc bán buôn bút toán hẳn hòi, còn chi nữa mà ăn xôi ăn mốc. Ba mươi đời thứ quân ngược giọc, làm cho người lăn lóc khóc than, phủi hai tay sạch của phù vân, rồi ra chúng kêu thằng điếm chó. Đi tới đâu chúng ghê tới đó, ai thèm gần mà nó ăn quen; nay ánh trăng xưa tợ bóng đèn, trước nước đục sau phèn đã lóng. Thuyền dầu vững nệ chi lượng sóng, miễn cho người đồng bụng thì nên, cửa hàng sao cũng đặng vững bền, đừng lấy chuyện nằm trên mà thối. Cuộc buôn bán đã yên một mối, ta còn toan lo nỗi nông phu, thấy người đang ươn giống Cao su, trồng chưa quá mấy thu thấy lợi. Phá rừng núi lập nên cuộc mới, trí nào không bước tới hiệp hùn; vậy mới rằng chuộng chữ Thương Nông, ham chi tiếng Sĩ Công vô ích.” Ái Nhơn đã đắc kỳ sở thích, lại còn lo giúp ích đồng bang, đem bạc cho lập Nữ h5c tràng, cùng xuất của làm đoan làm phước. Ai khó đói tới xin cũng được, ai tật nguyền, lỡ bước cũng thương, bởi vậy cho nên, danh tiếng chàng náo nức bốn phương, già trẻ thảy kính nhường tài đước. Nhơn bữa nọ đang ngồi phía trước, bỗng thấy người đâu bước chơn vào, nhơn vội vàng đứng dậy hỏi chào, khách hương mới lấy trao tờ giấy. Nhơn lật đật đưa tay vói lấy, mở ra xem trong đấy mới tàng, giấy nầy đây là cái trát quan, đòi tới giữa công đàng thích tụng. Chững mới biết thằng Thoàn lâm túng, mất gia tài đi khống cáo nhơn; Nhơn coi rồi chiếp miệng cảm ơn, khách hương giã ra đường phản bộ. Còn một mình Nhơn ngồi mà ngó, biết cùng ai hỏi rõ sự tình, đặng đến ngày tựu giữa công đình, mà đối nại phân minh mọi lẽ. Tay chống trán nghĩ chưa ra kết, bỗng sau lưng có kẻ hỏi rằng: “Việc chi mà bộ cậu không an, xin cậu nói cho tàng khúc độc?” Nhơn xây lại thấy Hoa mới đọc, việc thằng Thoàn ngược dọc kiện thưa, bởi lâm nàn trong lúc còn thơ, làm sao hiểu chuyện xưa tích cũ. Gia tài đấy mà giấy tời không đủ, vườn ruộng nầy tiền chủ là ai, giữa tụng đình mà lỡ một lầm hai, sự nghiệp ắt về tay người khác. Nói dứt tiếng Hoa vùng cười ngất, ai làm sao đến thất mà lo: “Để mặc tôi ráng sức tính cho, tôi hiểu thấu căn do hết thảy. Khuyên cậu chớ đem lòng ái ngại, đạo làm tôi đâu nại tất công, lựa trạng sư mướn trước môt ông, để bào chữa nếu không chẳng dễ. Tốn đôi trăm cậu đừng thèm kể, vậy mới là đắc thế tương tranh, vậy thì Cậu cùng tôi sửa soạn bôn hành, đề huề tới Bến Thành liệu định. Phàm muốn khởi việc chi trước tính, giở ra làm tu chỉnh khả tề, đừng để sau kẻ nhúng người trề, làm sao khỏi tiếng chê lời nhạo. Biết ai là tâm hảo, biết ai tánh vô lương, chớ vội nghe mà bị gạt lường, chớ tin thật mà vương mà mắc. Tới Sài Gòn rồi, Cậu mau khá tìm công Cỏ-Nhác, đặng cho tôi tỏ cùng ngài việc trác chuyện sau, coi theo ngài định kiệu làm sao, đắc thất lẽ nào cho hãn?” Mãn luận bàn chuyện vãng, bỗng đà thấy quán nước chanh, nếu vậy thì đây đã tới Bến Thành, đàng tục danh Kinh Lấp. Xuống xe, Hoa bước chơn cao chơn thấp, đi vấp trước vấp sau, chóng mặt quá đi Cậu, về nhà Cậu mau mua đặng giải lao đôi lát. Kể từ buổi Ái Nhơn cách mặt, dưỡng phụ trông như khát như khao, chẳng biết con tới đó thể nào, lo một nỗi lâm vào hổ huyệt. Phận mình đã không ai nối nghiệp, nuôi chút con, lẽ đâu trời nỡ tiệt vùa hương. Tuy vậy mà vắng tin chàng dạ ngại đôi đường, nên sớm tối tư lương cho trẻ. Ngồi suy nghĩ chưa ra lẽ, bỗng đâu ngoài có kẻ bước vào, chơn xỏ giày lật đật ra chào, miệng vói hỏi người nào đâu lạ, chừng coi lại Ái nhơn mầng quá. “Ủa nầy con, đi thẳng ra sau kẻo má mầy trông, trẻ đâu, mau đi mua lối nửa cân hồng, nầy em, ngồi lại ăn uống nước. Qua nghĩ con qua thiệt là đại phước, nên tớ nhà mới được như em, may dữ không! Trẻ đâu kêu gánh cà-rem, nầy nầy em, ăn rồi uống ít ly cho khỏe!!! Còn mẹ nó coi mà sai trẻ, qua bển mua se sẻ với bồ câu, xào một dĩa cao lầu, nướng ít xâu lạc xưởng!!! Coi dọn cơm. Nhơn, con về dưới xóm làng có tưởng, việc gia tài liệu lượng thế nào? Giao cho con hay tính làm sao, hơn thiệt lẽ nào nói thử?” “Thưa cha, tuy là trẻ ly hương biệt xứ, nay con về làng cứ lẽ công, bảng hội tề thiệt cũng hết lòng, ráng sức giúp xong mọi việc. Nội sự nghiệp về tay con hết, còn cái thằng khốn kiếp đuổi ra, tức mình nên nó khống cáo quan nha, bởi vậy có trát tòa đòi trẻ. Vì thất thổ con không tường đủ lẽ, nhờ thị Hoa rành rẽ chỉ bày, mướn trạng sư bào chữa lý ngay, đặng cho trẻ kêu nài minh đoán.” “Phải, dầu có tốn bao nhiêu cũng ráng, đừng để cho ác đảng nó ăn, con phải lo mựa chớ dùng dằng, kẻo trễ bước thu thằng bất ngãi. Như con mướn trạng sư vào cãi, tua hỏi người từng trải chỉ cho, nhứt là ông thầy kiện Ca-zo, hay con tới lo Cỏ-nhác?” “Thưa cha, việc con đà sắp đặt, mướn ông Cỏ-nhác giúp lời, nghỉ đôi hồi rồi con sẽ tới nơi, bày tỏ cùng người cho cạn.” Nhơn còn đang chuyện vãn, cơm nước đã sẵn bày, thầy tớ ngồi ăn uống no say, rồi an giấc để mai sẽ tính. Sáng ngày đấy, giấc nồng vừa tỉnh, uống trà-phe với bánh đỡ lòng, Nhơn vời Hoa ra cửa ruổi giong, lần tới chốn vào phòng ngồi đợi. Chừng giáp mặt thị Hoa thuật lợi, trước sau bày rõ với Trạng sư, Cỏ-nhác đòi ăn bốn trăm tư mới chịu kiếm ra tờ lý lịch, Nhơn chẳng nài nhiều ít, không xê xích đồng nào, móc giấy trăm trong túi ra trao, đăng phân nửa để sau phân nửa. Giao biên lai Trạng sư có hứa, sẽ ráng công bào chữa hẳn hòi; về ở nhà chừng có trát đòi, tới tòa thượng mà coi ta cãi. Tháng ngày qua như nháy, thầy tớ từ Long Hải trải sang, tòa kêu đủ mặt đôi đàng, nhơn với Thoàn hầu chực. Thoàn mới bẩm nỗi mình oan ức, kể từ khi cách bức gia đường: “Bởi vì chưn dì ghẻ chẳng thương, nên phải tìm phương lánh mặt. Đến chừng buổi cha tôi nhắm mắt, Nhơn âm mưu chiếm đoạt cửa nhà, Ái Nhơn ni vốn thiệt còn bà, xin tòa hỏi thị Hoa thì rõ. Lại thêm Ái Nhơn chết hồi khi còn nhỏ, Ái Nhơn nào sống đó mà tranh, bởi việc nhà có kẻ biết rành nên mới xúi định sanh thử kế. Hay cha chết tôi về mà thọ chế, dè đâu, nó không kiêng chẳng nể đuổi ra, mạo chúc ngôn lấy sự nghiệp nhà, xin quan lớn vấn tra minh bạch.” Quan án mới kêu Ái Nhơn hỏi hạch, lại ra tuồng quở trách bất lương, vậy chớ mi âm mưu đoạt của gạt lường, tâm sự mau chường nghe thử? Nhơn mới bẩm: “Tôi mô dám sanh lòng hung dữ, tôi thiệt là trưởng tử Ái gia, thuở nên ba tôi đã mất cha, còn một mẹ tên là hà thị, mẹ tôi mới nối dây kết chỉ, Nghĩa Hữu đồ ích kỷ hại nhân, thấy gia tài chàng đã động tâm, nên lòng nọ vội âm kế độc, chàng chẳng nghĩ chút niềm tơ tóc, quyết giết cho tiệt tộc Ái gia, bởi vậy cho nên chàng bồng tôi quăng xuống giòng là, làm đến đỗi con xa cách mẹ. Nhờ ngư phủ cứu sinh thân trẻ, đem về nuôi từ bé đến không, có dè đâu tai học lại vập dồn, dưỡng phụ đã gởi hồn mây bạc. Cớ ấy nên, tôi mới bán hết cửa nhà đồ đạc, đem thân đi xiêu lạc Bến Thành, vì đâu xui chỉ vướng tơ mành, khiến cho gặp gái lành kết cấu. Thời cũng tưởng thiên thành giai ngẫu, đâu ngờ còn phân áo rẽ bâu, thằng nầy đây nó ngừa lúc canh thâu, ẩn bóng nhập lầu cướp gái. Tôi cũng tưởng ra tay cứu giải, rủi lầm thương nên phải thất cơ, nó mai danh ẩn tích đến giờ nào ai rõ mà rờ ra mối. Một đêm nọ Chợ phiên nhóm hội, người coi đông quá đỗi là đông, dịp may đâu gặp tại quán trung, thằng ác đảng ngồi trong uống rượu. Tôi cũng muốn trả chưn thù cựu, cùng báo quan đắc lỏn chơn tình, bỗng đâu ngoài vào một xinh nàng nầy đây, xăm xăm tới đem tin cha hắn. Người ngồi đây nào ai có hãn, thị Hoa nhìn hình dạng vội la: Hỏi tôi vậy chớ có phải Ái Nhơn là con của nhà, nhắc mọi nỗi gần xa mới biết. Gia tài ấy của cha tôi thiệt, phải nào tôi làm việc bất lương, xin lượng quan hỏi lại thì tường, thị Hoa rõ mọi đường tâm sự.” Phía bên tả có quan Lục sự, ngồi chép biên theo thứ bẩm khai, những lời Thoàn than ức cáo nại Nhơn bày tỏ rõ. Bây giờ tới thị Hoa vào đó, đưa tay thề chẳng có vị ai, nàng mới đem nguồn ngọn bẩm ngay, chuyện sau trước những ngày chẳng dấu. “Từ Ái Nghĩa tác thành giai ngẫu, cùng Hà Hương kết cấu duyên lành, có dè đâu Nghĩa Hữu sự sanh, đâm Ái Nghĩa mà đành thửa đóa. Bắt Nghĩa Hữu kêu oan quan thả, còn chủ tôi cũng đã khỏi tai, kế Hà Hương nguyệt mãn hoa khai, sanh ra đặng một trai nối hậu. Chủ tôi đặt Ái Nhơn tên cậu, tưng tiu như báu ngàn cân, rủi chủ tôi vô phước mãn phần, bà tôi cũng tới tuần cỡi hạc. Nhà giàu có thiếu chi tiền bạc, phố xá nhiều vườn đất biết bao, nhà mênh mông vắng trước quạnh sau, một mình thiếp ra vào cùng Hà thị. Việc ong cũ hoa xưa ai khéo chỉ, trước tưởng đả phúc thủy nan thâu, cuộc bể dâu qua lại có dè đâu, tình bứt trước ngày sai lại nối. Đem Nghĩa Hữu trở về chung gối, cuộc ấp yêu sớm tối mặn nồng, cậu Thoàn đây chỉ thiêt con ông. Ái Nhơn đó đầu lòng Hà thị. Ái Nghĩa thuở sanh tiền phú quí, cả gia tài chết để thê nhi, còn Nghĩa Hữu khi cha con dắt nhau tới đây, xem quả nhiên một gã hàn vi, vào rồi sẵn tiền đắp đầu gối, cứ ăn phá làm chi cho có. Dòm thấy phận Ái Nhơn còn nhỏ, dạ đã mong tóm gió làm giông, ấy cũng vì con vợ con chồng, nên Nghĩa Hữu mới sanh lòng sát hại. Ngừa lúc vắng quăng Ái nhơn nơi đại hải, quan lớn nghĩ đó coi, tuổi nên năm khờ dại biết đâu, giữa giòng la cam chịu ngọn sóng xao, nơi hải thủy mặc ba đào dồi dập. Thời cũng tưởng bãi bùn chôn lấp, may đâu, có thuyền chài xảy gặp cứu sinh; đem trẻ về gá nghĩa minh linh, Nhơn mới đặng tồn sanh trở lại. Nhớ con trẻ sầu tình nan giải, nên Hà Hương mắc phải bịnh trầm, cũng vì chồng ăn ở độc tâm, chẳng vì nghĩa hỏi thăm đôi tiếng. Bởi vậy cho nên, Hà Hương đã chơi miền âm kiểng, không còn ai điều khiển gia đàng, sự nghiệp nầy bỏ lại cho đứa gian, thâu góp để lưu troàn con cháu. Dè đâu chữ ác lai ác báo, câu thiện giả thiện hườn, làm người mà ăn ở bất nhơn, hễ nhữ tác ưng hườn nhữ thọ. Thằng Thoàn (cậu nầy đây) lớn hoang đàng trăng gió, hiếu thảo điều đem bỏ trôi sông, gần bên nhà có gái Hai Long, sớm tối lén tư thông hoa nguyệt. Sợ một nỗi Hớn Hồ cách biệt, quyết cùng nhau Hồ Việt nhứt gia, Thoàn mới xúi Long thừa cơ lén bước chơn ra, đem nhau tới xứ xa mà ở. Thoàn đi rồi, còn một mình tôi, nói ra càng mắc cỡ, bề ăn ở lỡ tới lỡ lui, đoái trước sau còn một mình thôi, thấy Nghĩa Hữu, cái lòng hận lại xui trả oán. Dè đâu, thù ấy thiếp chưa báo đặng, lại bị Hữu lúc nửa đêm dâm loạn cô phòng, ép thiếp thi trao mảnh má hồng, vui thửa đạo vợ chồng cùng hắn.” Người coi thảy lóng tai lẳng lặng, đến chừng nghe tới khoản tinh tà, ai nấy đều chắt lưỡi thở ra, xì xịt chửi mồ cha Nghĩa Hữu! Thị Hoa tiếp: “Thiếp cượng lý có ai mà giải cứu, xét vậy nên, Cam võ liều cho cử hạng phùng, đắng cay thay cái phận nữ trung, chua xót bấy tấm lòng má phấn. Bỗng đâu Hữu khởi kì số tận, thọ bịnh nằm mê mẩn biết chi, tỉnh lại rồi, cậy tôi tầm kiếm ái nhi, gặp mặt rước về gia nội. Tôi gặp lúc người đông như hội, đàng nhộn nhàn vui quá đỗi vui, thấy dập dìu kẻ tới người lui, xem đủ mặt phong lưu tài tử. Nhơn sao chẳng gặp Thoàn tại thử, nghĩ phận mình xứ lạ buồn tanh, bỗng thấy Thoàn ngồi uống áp-sanh, thiếp vào đó báo tin rất gấp. Dịp đâu lại gặp, người giống in gương mặt chủ tôi, nhìn hỏi ra mới rõ khúc nôi, Ái Nhơn hãy còn ngồi dương thế. Tôi mới đem hết sự nhà cạn kể, Nhơn mới hay cha mẹ qua đời, theo tôi về tính việc gia tời, nghĩa Hữu có để lời di chúc. Việc sau trước thiếp bày trong đục, xin lượng quan xét chút tình suy, bởi vì đâu làm sự tế vi, nào có phải tiện tỳ âm kế, chúc ngôn ấy dầu quan chẳng kể, thì cũng còn đủ lẽ làm tin, phần Ái Nhơn thì có khai sanh, sự nghiệp ấy còn danh đứng bộ. Cậu Thoàn nầy ăn thua gì mà ganh gổ, khá khen không biết hổ lánh mình, nếu mà ta chẳng nghĩ chút tình, khai tệ hết công bình nào vị.” Quan tòa nghe ngụ ý, trạng sư e thất lý xin đình. Thoàn mồ hôi nhỏ giọt đầm mình, song đánh chữ làm thinh đi riết. Tức giận kể sao cho xiết, quyết ra ngoài đón giết Ái nhơn, để làm chi ăn oán uống hờn, nguyền sống thác một lần nầy nữa. Nhơn vừa mới đi ra khỏi cửa, bước lên xe giục ngựa ra đàng, tới dường quanh bỗng thấy thằng Thoàn, cầm dao nhọn nhảy ngang đâm đại. Tên đánh xe lẹ tay cản lại, Hoa la lên lính chạy có cờ, báo tin vào Đốc lý Lơ-cơ, cùng ông sếp bên cơ mật thám. Bắt Thoàn hỏi rồi giam vào khám, đợi lịnh quan Bồi thẩm vấn tra, Nhơn lên xe quày trở về nhà, đợi chừng có trát tòa sẽ tới.