Cái tình cảnh thê thảm của tiểu thơ ở tại thạch đình thể nào, đây tôi xin đình lại ít phút đồng hồ, đặng thuật sự Võ Đông Sơ đi kiềm tiểu thơ cho khán quan rõ trước. Từ Võ Đông Sơ ở Đông Kinh đi với hai tên quân nhơn ra tỉnh Hải Ninh, khi đi tới tỉnh QUảng Yên trời đã gần tối, thấy dựa đường có một nhà quán vẻn vang rộng rãi. Đông Sơ với hai tên bộ hạ ghé lại biểu dọn một bữa cơm, đặng ba thầy trò ăn uống, và tá túc một đêm. Tên quán lật đật dọn một phòng riêng phía trong sạch sẽ, rồi sửa soạn cơm nước bĩ bàn; Đông Sơ và hai tên bộ hạ đều ngồi lại ăn chung. Kế thấy phía trước quán một người có râu lém đém và một người còn trai. Hai người bộ tướng vạm vỡ, ngoài cửa bước vô, lại ngồi nơi ghế, kêu chủ quán biểu đem rượu ra uống, rồi day lại hỏi: Anh quán, anh có rượu sen thiệt tốt không? Tên quán nói có, song rượu đó giá mắc hơn rượu thường. Tên kia nói: mắc rẻ cần gì, miễn rượu thiệt tốt thì đặng. Tên quán hỏi: hai cậu muốn mua bao nhiêu? Tên có râu nói: “mua chừng hai ché” Quán hỏi: mua chi nhiều vậy? Tên kia nói: anh không biết ngày mai nầy là ngày đám cưới của chủ tôi là Hoàng nhứt lang sao? Tên quán nghe nói thì dững hai chơn mày, mỉm cười nói: tưởng ai chớ đám cưới Hoàng đại nhơn thì tôi đã có sẵn sàng rượu tốt, hai cậu chớ lo, muốn lấy chừng nào cũng đặng. Tên kia nói: lấy tức thời bây giờ anh hãy đem ra coi thử. Tên quán vội vã vô bưng hai ché rượu ra và nói: rượu này một ché hai nén bạc, ấy là để cho Hoàng đại nhơn, còn người ta thì giá mắc hơn nửa. Tên có râu liền thò tay vào túi móc ra bốn nén trả cho tên quán, rồi day lại uống rượu với tên kia. Còn Đông Sơ với hai tên bộ hạ ngồi phía trong tấm bình phông, lẳng lặng làm thinh để lóng tai nghe thử. Kế nghe tên quán hỏi: chẳng biết Hoàng đại nhơn cưới vợ ở đâu? Xin hai cậu nói cho tôi rõ với. Tên kia nói: cưới tại Sơn động, Tên quán nhíu mày và rùng vai mà nói: “Ai không biết cưới tại sơn động, song tôi muốn hỏi người vợ quê quán ở đâu và tên họ chi cho biết.” Tên kia day ngó chủ quán và cười hà hà mà nói: “À, nàng ấy, tôi không biết tên chi, song nghe nói quê ở Đông Kinh, mà bây giờ đây đã có hiện diện ở tại sơn động.” Đông Sơ ngồi trong nghe nói thì lấy làm lạ, liền nháy mắt nháy hai tên bộ hạ, dường như biểu hai tên ấy lóng tai nghe coi. Kế nghe tên quán hỏi nữa: “Cậu nói lạ quá, chưa cưới mà sao nàng ấy đã có tại sơn động? Sự ấy cũng kỳ, cậu nói chơi sao chớ?” Tên kia lấy chén rượu uống một hơi rồi nói: “Vậy mới gọi rằng có duyên, nên tục diêu người ta nói rằng: Có duyên thì gặp vợ xinh, không duyên đứng dựa cột đình ngó mông. Nàng ấy chẳng biết ở đâu mà cô hai gặp đem về đó. Còn như anh em mình đây, gái xấu xấu đó còn kiếm chẳng ra, có đâu thinh không mà gặp nhằm gái lịch như vậy. Tên trai kia nói: “Thật nàng ấy lịch sự vô song, và con tỳ tất của nàng tên là Xuân Đào, mặt mày cũng bảnh.” Nói rồi lấy chén rượu uống một hơi, rồi mỗi người lại xách một ché rượu sen, từ giã chủ quán ra đi, tuốt về sơn động. Đông Sơ nghe nói tới tên Xuân Đào thì sửng sốt một hồi, rồi nói: “Nếu vậy thì chắc là tiểu thơ với Xuân Đào chẳng sai, song chưa rõ cớ nào, mà lạc vào sơn động, liền day lại kêu tên quán và hỏi rằng: Ngươi ở đây có biết gốc rễ Hoàng nhứt lang là ai chăng? Và người ấy ở núi nầy làm nghề gì? xin nói cho ta rõ. Tên quán nói: “Tôi nghe Hoàng nhứt lang khi trước là bộ hạ của Nguyễn Quang Toản. Từ khi Nguyễn Quang Toản thất thủ Bắc kỳ rồi thì Hoàng nhứt lang đem bộ hạ gia đinh rất đông, đến chiếm cứ núi nầy ở đó gần mười năm nay, và có một người em gái tên Hoàng nhị cô tục kêu cô hai. Anh em đều võ nghệ tinh thông. Em thì chuyên nghề săn bắn, nên ngày đêm hay dạo chốn rừng cao, còn anh thì du lịch giang hồ, nên lắm lúc hay cưỡi thuyền vượt biển.” Đông Sơ nghe nói thì trầm tư tự nghĩ một hồi, rồi day hỏi tên quán, đường lên sơn động bao xa? Tên quán nói: đây lên sơn động có hai ngả. Một ngả đi quanh quanh lộn lộn trong núi rất xa, nếu không biết đường thì đi tối ngày cũng chẳng tới, và nhiều khi phải lạc vào rừng, không đường ra đặng. Còn một ngả đi phía sau Cổ tháp, lên sơn động thì gần, song rất hiểm nghèo ghe gớm lắm. Có nhiều người lên đó mà phải bỏ mạng, kẻ thì bị chết treo trên ngọn cây, kẻ thì chết khô trong bộng đá. Mới tháng trước đây, hai người ở xóm nầy uống rượu xình xoàng, rồi nửa đêm dắt nhau lên tháp, nói đi coi yêu quái thể nào, đi trọn một đêm mà chẳng thấy về. Sáng ngày vợ con và anh em dắt nhau lên kiếm, thì thấy một người bị chết treo trên cây đại thọ, le lưỡi dài hơn ba tấc. Còn một người ngồi dựa kẹt đá, mặt mày xanh dờn, mình mẩy đều lắm bùa. Mấy người kia lật đật lại coi, thì còn sống mà nói không đặng, xem lại thì trong miệng đầy những bùn, đất. Đông Sơ nghe rồi thì gặt đầu hai ba cái và nói: “Nếu quả thiệt yêu quái rất hung thì chẳng nên khinh sức mà đến đó. Nói rồi biểu tên quán sửa sang phòng buồng, đặng ba thầy trò ngơi nghỉ. Tên quán vội vã dọn phòng xong rồi, mời Đông Sơ vào nghỉ, còn va thì ra ngủ nơi nhà sau. Một lát Đông Sơ ngồi dậy buốc ra thấy tên quán đã ngủ ngáy pho pho. Ngoài sân thì trăng sáng mờ mờ, Đông Sơ bèn kêu hai tên bộ hạ lại và dặn một tên phải ở tại quán, giữ đồ hành lý, và coi ngựa, còn một tên theo ta đi thám thính sơn động, đặng dọ coi tin tức tiểu thơ. Đó rồi Đông Sơ lén lén mở cửa trước ra đi một đỗi, thấy trước mặt có một giang rừng. Đông Sơ và tên bộ hạ cứ theo đường mòn lần lần đi vào, hai bên cây bụi rậm rí thật là quạnh hiu vắng vẻ. Khi đi khỏi rừng ra tới khoảng trống, thì thấy một cái tháp rất cao, ở dựa trên núi. Đông Sơ day lại nói với tên bộ hạ biểu phải coi chừng hai bên đường và trước sau cho cẩn thận. Tên bộ hạ nói: tới đây đường sá tối tăm gay trở mắm, xin quan nhơn đi sau để cho tôi đi trước, đặng dọ thăm đường sá, kẻo e hầm hố hiểm nguy. Nói rồi bước tới đi trước. Hai thầy trò ngó trước xem sau, lần lần đi tới. Bỗng thấy trước tháp có một cây đại thọ rất lớn, bàn căng cố đế, chẳng biết mấy trăm năm, cây lá rậm rì, tàn nhánh de ra, xa hơn mấy trượng. Khi đi tới giữa cây, Đông Sơ thấy một lằng đen nhỏ nhỏ, trên cây thòng xuống. Xảy nghe tên bộ hạ la lên một tiếng bài bãy, thì thấy tên ấy hai chơn đã hỏng đất lên gần một thước. Đông Sơ liền rút gươm nhảy tới chặt cái dây kia một cái rất mạnh, dây ấy đứt ngang, thì thấy tên bộ hạ vừa rớt xuống đất. Đông Sơ day lại đỡ tên ấy đứng dậy, hì thấy vòng dây kia quấn ngang qua cổ, cón một mối thì lòng thòng bên vai, lật đật mở ra thì tên bộ hạ đã vừa tỉnh lại. Đó rồi hai thầy trò ngó lên cây kiếm coi, thì thấy một bóng đen thui đi thấm thoát trên nhánh cây, như đi trên mặt đất, đi vô tới chỗ nhánh lá rậm rạp rồi mất. Đông Sơ day lại nói nhỏ với tên bộ hạ: chuyến nầy mi hãy đi sau, để ta đi trước mới đặng, đó rồi hai thầy trò chẩm bẫm bước đi, chẳng chút chi gọi rằng sợ se54t. Hai bên đường đá dựng chập chồng, chỗ cao chỗ thấp, thình lình nghe phía sau la lên một tiếng cứu tôi, cứu tôi. Đông Sơ ngó ngoái lại thấy tên bộ hạ còn ló cái đầu và hai tay chới với bên lề đường, còn hai chơn và mình đều lút xuống đất. Đông Sơ liền nhảy lại nắm hai cánh tay. Ra sức kéo lên. Còn phía dưới hang dường như có ai níu chơn trì xuống. Hai đàng nhũn nhẵn hồi lâu. Đông Sơ liền hét một tiềng biểu lên, tên bộ hạ mượn thế Đông Sơ vùng một cái rồi nhảy lên trên đất, ngó lại thì thấy một hang đá rất sâu, dưới hang tối thui như mực. Tên bộ hạ đã hoảng vía kinh hồn, đứng thở pho pho như trâu cắt cổ. Đông Sơ hỏi cớ sao mà mi sụp xuống hang ấy? Tên kia nói: Tôi đương đi với quan nhơn, bỗng thấy dưới đất ló lên hai cánh tay đen thui, rồi thò nắm hai ống chơn tôi, hơi lạnh như đồng, tay nhám như da cá đuối. Tôi chưa kịp vùng thì đã kéo ngay xuống lỗ, bây giờ hai chơn còn đau tăng tăng, rời coi thì rần rần dường như rướm máu. Đông Sơ cũng lấy làm sự quái gở, rồi nổi giận lại ôm cục đá dựa đường rất to, quăng xuống hang ấy một cái nghe kêu bon bon, dường như liệng đá xuống giếng sâu vậy. Đó rồi hai người lần lần đi tới cái cổ tháp, thi thấy bốn phía quạnh hiu, cửa đóng then gài, phía ngoài có một vòng thành xây bọc xung quanh, cỏ mọc bìm leo rậm rạp. Hai thầy trò đứng ngó một hồi, rồi lần lại phía sa leo thành nhảy vô, thấy trong tháp tối mò, tư bề lặng lẽ, duy nhe những tiếng sành kêu tích tích, dế gáy re re, trước ngõ quanh hè, dơi bay rẹt rẹt. Đông Sơ với tên bộ hạ rút gươm cầm nơi tay, rồi lần bước vào trong. Bỗng thấy một lằng ánh sáng nhán qua rồi mất. Đông Sơ nói với tên bộ hạ, biểu phải coi chừng bốn phía cho kỹ. Kế nghe trong cửa rọc rạch dường như chơn đi động đất, nhưng chẳng thấy chi. Đông Sơ đứng lại để coi. Kế thấy một bóng đen cao lớn sầm sầm, phăng phăng đi tới. Đông Sơ cầm gươm hét lên một tiếng hỏi ai, phải yêu quái đó chăng? Cái bóng đen kia liền đứng lại rồi đi vòng ra phía sau. Đông Sơ với tên bộ hạ bước theo, nhưng bị bàn ghế cản trở nghinh ngang, nên đi mau không tiện. Còn cái bóng đen kia đi quanh lộn lại thấm thoát như không, và nghe tiếng áo cọ nhau lào xào, như tiếng đệm bao ai kéo trên đất vậy. Đông Sơ nóng nảy quyết rượt theo bóng đen ấy mà đâm một gươm, song tên bộ hạ cứ níu áo Đông Sơ và đi và run lập cập. Đông Sơ nổi giận hét lên một tiếng lớn biểu ngừng. Trong lúc đêm thanh canh tịnh, cái tiếng ấy dội vào núi vang rần, dường như ai đứng ngoài rừng nhái lại. Còn cái bóng đen kia cứ nhởn nhởn nhơ nhơ đi quanh lộn ra phía nhà sau, tự nhiên tề tề tĩnh tĩnh, như tuồng chẳng nghe chẳng đếm chi đến lời Đông Sơ kêu gọi. Bỗng đâu một ánh sáng nhán qua, liền thấy hình đen kia, mặt lớn chần vần như mâm, nah vuốt lộ ra như quỉ dạ xoa một thứ. Tên bộ hạ thấy liền phát rét rung lên, hai hàm răng đánh nhau, nghe khua cấm cốp. Còn Đông Sơ thì lửa giận phừng gan, liền rút cây súng tiểu thương ra rồi nhắm ngay cái bóng đen ấy và nói: “Ớ bóng đen kia, nếu mi chẳng ngừng thì ta cho mi một mũi súng nầy, xỏ ngay vào ruột. Nhưng cái bóng kia xăm xăm đi mãi. Đông Sơ liền dương súng nhắm ngay bắn ra một mũi, nghe kêu cái bộp, coi lại thì bóng đen ấy còn đi tự nhiên như thường. Đông Sơ thạnh nộ rút gươm nhảy tới rượt theo, thì bóng ấy bước ra cửa sau rồi mất. Đông Sơ và tên bộ hạ xốc lại nơi cửa, đương đứng dòm coi, bỗng đâu dưới chơn dường như đất sụp thinh không. Đông Sơ tức thì nhảy trái ra một cách lẹ làng, rồi ngó lại thì tên bộ hạ đã sụp xuống hang, và miệng hang liền lại như cũ, không thấy chi hết. Đông Sơ giận lấy gươm dộng trên miệng hang, và hét lên rằng: hãy mở cửa hang ra, mà trả tên bộ hạ cho ta, và nói và dộng trên miệng hang đùng đùng, song cửa miệng hang dày như ván ngựa, không thế chi phá nổi.