Cái tin Mai Pha qua đời truyền khắp các bộ lạc mọi Brahna như một tiếng sét. Không ai hiểu đầu đuôi ra làm sao nữa. Người nọ nhớn nhác nhìn người kia, trên miệng sẵn sàng một câu hỏi mà vẫn không ai dám để lộ ra. Một ông già nhiều kinh nghiệm thủng thẳng nói bằng một giọng đầy bí mật: - Cái này thì lại chỉ là hung thần Tơ Đam Iang In hay Bia Bơxah đây chứ gì! Giống ma quái này hay dụ dỗ đàn ông đàn bà chết bất thình lình để làm tội cho nó. Tơ Đam Iang In và Bia Bơxah vốn hình lợn mà! Mấy hôm nay, những lúc gần về sáng, các người có nghe văng vẳng tiếng lợn kêu eng éc không? Câu nói của ông già khiến nhiều người sợ hãi thất sắc. Họ thì thầm bàn nhau: - Phải nhờ pơrâu làm bùa làm ngải mà ếm đi mới xong! - Tôi cho cứ cầu thần sấm sét Bok Glaih đánh đuổi hộ thì Tơ Đam Iang In và Bia Bơxah phải chạy. - Nhưng mà bây giờ hãy lại để giúp đám ma của Tơ Đam Bluh đã! Thế là ai nấy ùn ùn kéo nhau đến nhà Mai Pha. Xác ông già đã đặt trên một cái giường đặt ở gian giữa, đầu ngảnh về phía mặt trời mọc. Một tấm chăn phủ kín từ đầu đến chân xác chết. Hai bên đầu giường cắm hai ngọn sáp cháy sáng rực. Gần ngay chỗ đầu người chết là một nắm bông gòn dùng cho vong hồn thổi lửa khi đi trong cõi âm. Theo tín ngưỡng của mọi Brahna thì cõi âm, mang lung, tức là một cõi mà cái gì cũng lộn ngược lại với cõi nhân gian. Trên trần là sáng sủa thì mang lung là đen tối. Trên trần, nhà cửa đều nóc trên thềm dưới; ở mang lung, thềm lại lên trên mà mái thì xuống dưới. Có điều này đáng chú ý là không phải ai chết cũng được vào mang lung. Vong hồn mỗi người, sau khi lìa khỏi xác, phải trình diện với bà vú dài (Dui Dai Tai Toh). Một cuộc khám xét rất ngặt bắt đầu. Nếu vong hồn có đủ tư cách, Dui Dai Tai Toh mới mở cửa mang lung cho vào. Nếu khi còn ở dương trần, người chết không xỏ lỗ tai hoặc không chịu cà răng thì bà Dui Dai Tai Toh sẽ đuổi ngay đi ở lẫn với chó với khỉ. Kẻ nào nhiều tội lỗi thì bà đày qua chỗ luyện tội, là một nơi chỉ có sỏi và đá, cuộc làm ăn cực kỳ vất vả. Mọi Brahna tin tưởng rằng ở mang lung, ai cũng sinh hoạt như ở nhân gian: dựng vợ, gả chồng, làm rẫy, đi buôn, đánh cá... Kẻ nghèo nàn cực khổ khi xuống mang lung vẫn nghèo nàn cực khổ. Kẻ giàu có sang trọng, trái lại, vẫn giàu có, sang trọng như thường. Chỉ khác là người chết không có da thịt như khi sống trên trần thế nữa. Và bởi vậy, mang lung còn có một tên khác là plei kiak kơ ting (xứ sở của những bộ xương). Những kẻ phải đày vào chỗ luyện tội không ở đấy vĩnh viễn. Sự đày ải chỉ là một hình phạt hữu hạn. Rồi sau họ cũng được vào mang lung như thường. Trẻ con còn bú mà bị chết thời được bà vú dài cho bú kỳ lúc nào thôi bú mới thả vào mang lung. Con đường từ nhà bà Dui Dai Tai Toh đến mang lung vừa tối tăm vừa hiểm trở. Giữa đường lại có hai cái máy đá kả káp; cái thứ nhất gọi là hă káp tơ mo gồm có hai tảng đập đi đập lại như đe và búa; cái thứ nhì gọi là ha káp mam gồm có một thanh sắt vụt đều đặn từ trên xuống. Các vong hồn muốn qua khỏi hai cái máy nguy hiểm ấy phải mua ở nhà bà vú dài. Ấy là nguyên nhân sự để bông gòn ở cạnh người chết cho vong hồn làm bùi nhùi vậy. Hễ vong hồn qua được con đường ấy thì sẽ vào tới mang lung. Mọi Brahna chia người chết làm hai hạng: chết tốt và chết xấu. Chết tốt gọi là loch lâng. Ai loch lâng thì vong hồn được đi mang lung hoặc chờ ít lâu trong cõi luyện tội. Chết xấu gọi là loch mê. Ấy là những người chết bất đắc kỳ tử, bị hung thần bắt chết và linh hồn không được vào mang lung. Thường thì mỗi khi có người bị loch mê, ở góc trời tây hay xuất hiện một cái cầu vồng. Kẻ bất hạnh cứ theo cầu ấy mà lên ở với thần Tuk (sao Ngân Hà). Tuk còn có tên là pkei kiak mê (làng ma xấu). Ông Tuck là người bất đắc kỳ tử đầu tiên. Và phàm người nào chết xấu đều bị đi làm tôi tớ cho hung thần, không được chôn cất theo lễ nghi và không được chia của. Mai Pha cũng bất đắc kỳ tử. Nhưng, Mai Khâm đã nhất định giấu sự ấy. Chàng không muốn cho việc Mai Pha bị ám sát vỡ lở ra ngoài vội. Chàng cứ làm như Mai Pha chết vì bệnh, bệnh cảm gió độc chẳng hạn. Và, khi mọi người kéo đến cũng đều nhìn thấy chàng ngồi bên cạnh giường người chết và khóc than rất thảm thiết. Đến nỗi dân làng phải cắt mấy anh trai tráng ngồi canh giữ Mai Khâm kẻo sợ chàng cầm dao đâm vào đùi, vào cổ, đập đầu vào cột nhà hoặc thui lửa vào da để tỏ lòng mến tiếc người quá cố, theo như tục lệ mọi... Rồi chia nhau một tốp vào rừng đẵn gỗ đục áo quan để liệm thi thể ông già. Một tốp giết trâu, dê, gà, lợn mỗi thứ lấy một miếng đem hơ lửa để cúng vong hồn người chết, cùng với một quả trứng luộc, một ghè rượu và một nồi cơm. Các lễ vật ấy làm xong, người ta cử một ông già đem vào dâng cho ma và khấn rằng: - Mày (dân mọi xưng hô với người chết là mày, bất kể khi người ấy sống đã làm chức phận gì) đừng có đòi nữa. Chúng ta đã giết heo, gà, trâu, bò và nấu cơm, luộc trứng, đặt rượu cho mày rồi. Mày đừng đợi và đòi nữa!... Khấn xong, ai nấy, bất kỳ thân sơ, đều khóc nức nở. Bấy giờ người ta bắt đầu liệm cho Mai Pha. Công việc này, Mai Khâm tự mình cùng mấy thủ hạ làm lấy. Họ đặt Mai Pha vào hòm gỗ cùng với các vật dụng hàng ngày như điếu hút thuốc, cung, tên, gùi, các đồ vật của dân làng đem phúng,... Quan tài người chết được khiêng ra sàn phơi và chuyển xuống sân, đặt trên một cái giường tre khác, đầu ngoảnh về hướng đông. Mười người con trai xếp hàng đứng bên tả. Mười người con gái đứng bên hữu. Họ diễu quanh áo quan để vừa đàn vừa nhảy và hát. Ấy là tục múa xoang vậy. Độ một giờ sau, cuộc chôn cất khởi hành. Mở đầu cho đám tang là một bọn con trai, con gái đờn và hát những bài an ủi người chết. Họ hát bằng một giọng buồn rười rượi, hòa theo tiếng sáo ding jong, tiếng nhị bro ót, tiếng đờn ting ning, nghe lại càng não nuột. Theo liền ngay sau bọn này là cái giường trên để áo quan người chết. Ngoài bọn khiêng, một đám đông khác xúm quanh áo quan để mang vác các vật dụng cần thiết cho kẻ quá cố, những vật dụng to không nhét vào áo quan được. Bà con thân quyến theo linh cữu và tỏ lòng mến tiếc ông già bằng những câu vĩnh biệt não nùng... Đám tang, theo lệnh bí mật của Mai Khâm, đi rất nhanh, nên chẳng bao lâu đã tới pơ xác, ấy là khu đất hướng về phía mặt trời lặn, trên đó nhấp nhô không biết bao nhiêu là mồ con mả lớn mà đếm nữa. Người ta hạ quan tài người chết xuống huyệt. Mai Khâm ngồi xuống chỗ cuối huyệt, mặt ngoảnh về phía tây, một tay ôm mặt, một tay cầm viên đất ném qua vai lại phía sau. Tức thì thân quyến, dân làng xúm ngay lại cầm đất ném xuống lòng huyệt, góp mỗi người một tay trong sự đắp điếm cho người đã qua đời... Vì Mai Pha là một vị Tơ Đam Bluh nên ngôi mộ của ông đắp rất cao. Giữa mộ cắm một cái ống lồ ô để ngày ngày tang gia đổ cơm, thịt và rượu cho người chết. Mọi việc đâu vào đấy cả rồi, dân làng mới theo Mai Khâm về nhà. Ở đây, bọn nhà bếp đã làm xong nhiều mâm rượu thịt bày ra để chờ sẵn. Ai nấy theo thứ tự mà ngồi, cứ mỗi mâm là sáu người. Lúc này, ai nấy mới nhận ra rằng các trai tráng trong s'roc thiếu mặt nhiều quá. Họ ngơ ngẩn nhìn nhau... Mai Khâm biết ý, liền bảo mọi người: - Các ông các bà cứ uống rượu đi thôi, còn bọn họ phải bận việc khác cả rồi. Các ông bà đừng lấy làm lạ! Tuy Mai Khâm nói vậy mà sự ngờ vực, sự tò mò vẫn lởn vởn trong không khí. Tất cả đều đoán có một cái gì khác thường đã xảy ra. Bao nhiêu con mắt đều hướng cả vào Mai Khâm. Chàng trai trẻ đặt cốc rượu: - Các ông các bà nhìn ta, muốn biết tại sao trong bữa rượu này vắng mặt nhiều quá chứ gì? - Chính thế! - À!... Nhưng ta đã bảo họ còn bận việc khác không thể lại đây giúp đỡ ta được mà!... - Việc khác là việc gì? - Các ông các bà quên rằng họ đều là những binh sĩ phải đề phòng cho s'roc Bupràng này hay sao? - Biết rồi! - Các ông các bà đã biết rồi, đã nhớ rồi thì sao lại còn phải hỏi? - Vì Mai Pha là Tơ Đam Bluh mọi Brahna, Mai Pha qua đời, dân trong s'roc ai cũng phải đến làm giúp cả mà họ lại không đến nên chúng tôi phải hỏi. - Nhưng, tôi đã nói rằng họ còn bận việc khác mà lại! - Việc canh phòng? - Chừng thế... - Làm gì có vụ cò măng nào mà họ phải canh phòng? - Tôi hãy không trả lời các ông các bà vội. Tôi hãy hỏi lại các ông các bà câu này nhé! - Mai Khâm cứ hỏi... - Theo tục lệ ta, ai bị loch mê thì không được vào mang lung chứ gì? - Phải. - Đám ma không được theo lễ nghi phải không? - Phải. - Thi hài không được chôn vào pơxat như mọi người loch lâng khác? - Chính thế! - À, thế ra tôi nhớ cũng không sai đấy nhỉ! - Phải rồi, Mai Khâm nhớ đúng lắm! - Thế nhưng... - Gì kia? - Tôi muốn hỏi vài câu nữa... - Mai Khâm cứ hỏi. Mai Pha không còn nữa, Mai Pha đã bỏ chúng tôi mà đi thì Mai Khâm là Tơ Đam Bluh của chúng tôi rồi. Mai Khâm hỏi gì mà không được! - Cảm ơn các người. Vậy tôi xin hỏi: ví dụ mọi Brahna và mọi Djarai thù nhau... - Hòa rồi mà... - Thì hãy cứ để yên tôi nói: ví dụ mọi Brahna và mọi Djarai thù nhau, bởi vì mọi Djarai định làm cò măng mọi Brahna mà không được, và Tơ Đam Bluh mọi Djarai bị Tơ Đam Bluh mọi Brahna đánh thua... - Biết rồi... - Sao nữa? - Tơ Đam Bluh mọi Djarai thua thì lấy làm xấu hổ và càng thù Tơ Đam Bluh mọi Brahna quá lắm. Ông ta bèn tự mình hay sai người đương đêm lẻn vào s'roc mọi Brahna mà giết chết Tơ Đam Bluh của mọi Brahna... Trăm miệng một tiếng kêu: - Ồ! Bok Kơi Đơi ọ!... Mai Khâm vội xua tay: - Ấy là tôi hãy ví dụ thế! - Ồ! - Thì ông bà cứ nghe cho hết đã mà!... - Phải đấy, Mai Khâm nói nốt đi... - Cái việc xén sát này được thành công như ý của Tơ Đam Bluh mọi Djarai muốn... Cử tọa im thin thít. Tất cả đều cảm thấy rõ rệt một cái gì ghê gớm lắm... Mai Khâm, hai mắt sáng như hai ngôi sao, lóng lánh nhìn mọi người một lượt: - Tơ Đam Bluh mọi Djarai được như ý muốn. Tơ Đam Bluh của mọi Brahna bị mất đầu... - Ồ! - Bok Kơi Đơi à!... - Như thế thì các ông các bà nghĩ như thế nào? Ai nấy ngẩn ngơ hỏi: - Thế nào thế nào? - Nghĩa là các ông các bà sẽ coi Tơ Đam Bluh mọi Brahna như một kẻ loch mê tầm thường nào khác hay các bà để cho Tơ Đam Bluh được là loch lâng? Vấn đề gay go quá! Xưa nay không từng xảy ra một việc khúc mắc như vậy bao giờ! Bởi thế, cử toạ đều nín lặng suy nghĩ. Mai Khâm dằn giọng nói nhắc lại câu chàng vừa hỏi: - Thế nào? Các ông các bà có để Tơ Đam Bluh của mọi Brahna là loch lâng chăng? Một ông già đứng dậy, nói thay cho tất cả: - Cứ kể ra thì kẻ nào bị chết đâm, chết chém, rắn cắn, beo vồ, thắt cổ, chìm nước đều là loch mê cả, và không được ma chay, không được chôn vào pơxat, không được thấy linh hồn mình xuống mang lung! Ông già ngừng lại. Sự im lặng bao phủ trên đám đông bát ngát và rõ rệt đến nỗi người ta nghe thấy cả từ tiếng vo ve của một con muỗi đói bay. Mai Khâm nhìn ông già chằm chặp, khiến ông lão có vẻ cảm động lúng túng. - Nhưng... Cứ như câu chuyện của Mai Khâm thì... lại khác!... Chàng trẻ tuổi thở dài như cất được cả một gánh nặng đè trên ngực: - Có phải khác không? - Khác lắm chứ! - Ông già nói đi! - Tơ Đam Bluh mọi Brahna tuy bị kẻ thù giết chết, nhưng đấy không phải là vì thù riêng. Tơ Đam Bluh có chết, mọi Brahna mới sống được. Thế thì Tơ Đam Bluh chết thay cho cả mọi Brahna rồi còn gì! Mai Khâm chớp nhanh hai mí mắt. Ông già tiếp theo: - Cái chết của Tơ Đam Bluh là cái chết vì việc công. Ai đã chết vì việc công thì cả mọi phải biết ơn, và không được coi người ấy như loch mê tầm thường. Mọi người đồng thanh: - Phải rồi! Ông già nhìn cử toạ: - Phải chứ? Người An Nam họ đối với những ai chết vì việc công rất là tử tế. Họ làm đền thờ như là một vị thần thiêng vậy! - Làm như thế là phải! - Ta nên bắt chước người An Nam! - Mọi Brahna cũng là người, mọi Brahna cũng biết ơn lắm chứ! Mai Khâm không cầm lòng được nữa. Chàng ôm mặt khóc và nói: - Thế thì tôi cảm ơn các ông các bà lắm! Tuy ai nấy cùng chờ đợi một sự phi thường mà tất cả đều kinh ngạc: - Sao thế? - Mai Khâm làm sao mà khóc? - Mai Khâm làm sao mà lạ quá! Chàng trai trẻ gạt nước mắt: - Không lạ đâu!... Tôi giấu các ông các bà một sự quan trọng lắm! - Ồ!... - Bây giờ tôi mới dám nói thực... - Nói đi!... Nói đi!... - Cha tôi bị kẻ thù chém chết chứ không phải đã chết vì cảm gió... - Ồ nè!... - Cha tôi bị đứa nào nó chém chết giữa lúc đương ngủ say... - Đứa nào nhỉ? - Tôi nghi ngờ là Tơ Đam Bluh mọi Djarai... - Có thế lắm! - Đúng rồi! Nhiều kẻ đương ngồi đứng phắt dậy: - Phải báo thù! Mai Khâm gật đầu: - Chính thế, phải báo thù! Phải tìm cho thấy cái đầu của Mai Pha... - Ồ!... - Nó lấy mất cái đầu của Mai Pha rồi! Ta đem chôn vừa nãy là chỉ chôn độc cái mình Mai Pha mà thôi... - Thật à? - Trời đất nọ!... - Thằng Mat Nar chó chết! - Phải chém đầu nó mới được! - Phải băm nhỏ xác nó ra như cám! Đám đông xôn xao, hung hăng, quyết liệt và dữ tợn một cách lạ. Mai Khâm phải ra hiệu hai ba lượt, ai nấy mới lại chịu ngồi xuống. Chàng cất tiếng dõng dạc nói: - Đã đành là phải báo thù. Nhưng ta đừng vội nóng nảy! Ta mà để hở ra rằng ta ngờ nó thì Mat Nar sẽ đề phòng ngay. - Phải rồi! - Một khi kẻ thù nó đề phòng thì công việc của ta thành khó khăn không biết chừng nào... - Chính thế! - Ta phải xuất kỳ bất ý mới được. - Mai Khâm nói rất phải! - À, thế còn bọn vắng mặt? - Họ vắng mặt vì tôi đã sai Nak Sét đem họ đi phục sẵn cả ở xung quanh s'roc ta. - À! - Có phải không? Kẻ thù có thể nhân lúc ta mải về đám ma Tơ Đam Bluh kéo đến làm một vụ cò măng thì ta trở tay sao kịp với nó? - Đúng rồi! - Mai Khâm sáng ý lắm! - Mai Khâm đáng là Tơ Đam Bluh của mọi Brahna, thay chân Mai Pha... - Cảm ơn các... Chàng trai trẻ chưa nói dứt lời, bỗng ngừng bặt. Chàng ra hiệu cho ai nấy phải ngồi im, đoạn tự mình tắt phụt hết đèn lửa vì lúc ấy đã chập choạng tối. Một vài câu hỏi khẽ: - Gì thế? - Tại sao lại tắt đèn? Mai Khâm đáp: - Các người có nghe thấy tiếng chim báng vừa kêu không? - Chim báng à? - Phải, nó vừa kêu xong... Một sự rùng mình lạnh lướt trên xương sống cử tọa. Mai Khâm tiếp: - Không phải chim báng đâu. Tiếng báo hiệu của quân canh đấy! Các người mau mau tan đi, cứ chỗ ẩn nấp cũ mà đến. Cấm không ai được ở trong nhà, cấm nói to, cấm soi đèn. Mọi người răm rắp tuân lệnh. Tiếng chân dẵm trên mặt sàn rào rạt. Đám đông hoạt động trong bóng tối mù. Nhưng họ là những người quen sống gần thiên nhiên nên sự thiếu đèn lửa không quan trọng lắm. "A... i... ô... ôi!..." Tiếng hiệu nổi lần thứ hai. Quả có giặc đến rồi! Mai Khâm đứng phắt dậy Chàng thắt dây gươm vào ngang lưng, tay cầm ngọn mác tiến ra đầu thang. Trong phút nghiêm trọng ấy, Mai Khâm cảm thấy lần thứ nhất cái trách nhiệm một người tướng soái phải bảo vệ tính mệnh và tài sản của những kẻ dưới quyền mình. Chàng trai lại đầu thang, hai tay để lên miệng như cái loa kèn và huýt lên một tiếng như diều hâu rít gió... Đằng xa, một tiếng cáo đáp lại: "Cu rúc... rúc... rúc!..." Mai Khâm lẩm bẩm: - Đông lắm! Cho chúng mày chết một thể!